الحراء

پرونده های کیفری

در پرونده های کیفری جرایم به دو دسته جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت تقسیم می شوند. بدین نحو که شاکی با تنظیم شکایت نامه به دادسرا مراجعه

کرده و در آنجا درخواست رسیدگی به پرونده ی مورد ادعای خود را مطرح می کند اما در جرایم غیر قابل گذشت نیازی به طرح شکایت از طرف شاکی خصوصی نیست و دادستان به عنوان مدعی‌العموم از طرف آحاد جامعه می‌تواند رسیدگی پرونده‌ی کیفری را آغاز کرده و آن را برای انجام تحقیقات به بازپرس ارجاع دهد.

پرونده های حقوقی

در موضوعات حقوقی که در مراجع قضایی مطرح می شوند مدعی باید شخصاً درخواست یا دادخواست خود را تنظیم کرده و با مراجعه به دادگاه حقوقی، خواهانِ رسیدگی به آن از مرجع  قضایی شود.

حین رسیدگی مقدماتیِ قاضی به هریک از پرونده های اشاره شده، مانند تعیین و ابلاغ وقت رسیدگی، جلساتی را با حضور طرفین تشکیل داده و ادعا ها و ادله ی هریک را گوش می دهد.

پس از انجام این تشریفات قانونی، وی بررسی های لازم و استخراج مواد قانونی مربوطه را انجام داده و در بازه زمانی خاص و معینی، تصمیم نهایی (رأی) خود را در قالب حکم یا قرار اعلام می کند. در صورتی که هر یک از طرفین در جلسه دادگاه حضور نیابند می توانند به رای صادر شده اعتراض یا واخواهی کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با  “وا خواهی” به این لینک مراجعه کنید.

تفاوت حکم و قرار

رأی قاضی همان تصمیماتی است که دادگاه در رابطه با یک دعوا اتخاذ می‌کند. صدور رای به دو صورت حکم و قرار صورت می گیرد.

حکم

در دو حالت می توان رأی قاضی را حکم دانست. حالت اول زمانی است که قاضی به صورت ماهوی به پرونده رسیدگی می کند یعنی به رسیدگی اصل اختلاف و ماهیت دعوای طرفین می پردازد. به طور مثال در یک دعوا، شخص الف  مدعی می شود که شخص ب به صورت غیرقانونی ملک او را تصاحب کرده است. در این حین شخص ب متقابلا مدعی می شود که این ملک اصلا متعلق به شخص الف نیست. در خصوص این دعوا، مسئله اصلی و ماهیت دعوا مربوط به تصرف غیرقانونی شخص ب می باشد و زمانی که قاضی در این رابطه تصمیم بگیرد و آن را اعلام کند، یعنی حکم صادر شده است.

در رابطه با این مثال مقاله  “نکات حقوقی مربوط به خرید و فروش املاک” را مطالعه نمایید.

در صورت دوم، اگر  دعوای مطرح شده تمام شود و پرونده از دادگاه خارج گردد، به این معناست که قاضی درباره آن پرونده حکم صادر کرده. برای مثال اگر موضوع پرونده به نظر کارشناسی یک کارشناس نیاز پیدا کند و قاضی آن پرونده را به کارشناس مربوطه بفرستد، نمی توان گفت حکم صادر شده زیرا پرونده به اتمام نرسیده است.

قرار

طبق ماده ۲۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی، هرگاه دادگاه تصمیمی بگیرد که مربوط به ماهیت دعوا نباشد یا قاطع دعوا محسوب نشود، آن تصمیم، قرار نامیده می‌شود. مثلا در موردی که برای مثال حکم گفته شد، اگر قاضی به ادعای شخص ب توجه کرده و درست و غلط بودن آن را مورد رسیدگی قرار داده و پس از آن رأی صادر کند، آن رأی قرار نامیده می شود. زیرا در این حالت رسیدگی ماهوی نبوده و به اختلافات فرعی نیز رسیدگی شده است. به طور کلی هر رأی ای که به صورت حکم نباشد، قاعدتاً به صورت قرار صادر گردیده است.

صدور دادنامه

این رأی در قالب دادنامه صادر می‌شود و می‌توان چنین گفت که دادنامه رأی مکتوب قاضی است. بنابراین، ممکن است قاضی پس از انجام بررسی‌های لازم در خصوص پرونده‌ی کیفری یا حقوقی تصمیم خود را گرفته و رأی صادرشده را با صدای بلند اعلام کند. در این مورد نمی توان گفت که قاضی رأی خود را به صورت دادنامه صادر کرده زیرا دادنامه به صورت کتبی صادر می شود.

صدور دادنامه به اینگونه است که قاضی ابتدا رأی را به صورت دست نویس نوشته و امضای خود را در آن درج می کند اما این نسخه در دادگاه بایگانی شده و نسخه ی تایپ شده ی آن به طرفین دعوا یا وکیل آن ها ابلاغ می شود.

پس از امضای دادنامه توسط قاضی صادر کننده، دفتر دادگاه موظف است رونوشتی از آن را به تعداد اصحاب دعوا و وکلای آنها تهیه کرده و چنانچه طرفین دعوی حضور دارند به آنان ابلاغ نماید (ابلاغ واقعی). در غیر این صورت اوراق دادنامه به مأمور ابلاغ تسلیم می شود تا امر ابلاغ در اقامتگاه اصحاب دعوا صورت پذیرد. نکته لازم و قابل ذکر در این قسمت آن است که  اوراق دادنامه به خود شخص تحویل شده و در صورت عدم حضور وی در اقامتگاه خود، به نزدیکترین فرد تحویل خواهد شد (ابلاغ قانونی)

ابلاغ الکترونیکی

البته باید این را دانست  طی سه سال اخیر، ابلاغ آرا به صورت الکترونیکی انجام می شود و و اشخاص می توانند از طریق سیستمی که راه اندازی شده، اموری مانند شکایت و تقدیم دادخواست را انجام دهند. برای ابلاغ هر نوع ابلاغیه ای اعم از دادخواست، دادنامه، اظهارنامه، اخطاریه، احضاریه و پیگیری آنها از سامانه خدمات الکترونیکی قضایی استفاده می شود به این صورت که اشخاص پس از ثبت نام در این سامانه، در صورتی که بخواهند علیه شخص دیگری به شکایت یا طرح دادخواست اقدام کنند، صدور این ابلاغیه از طریق پیامک به طرف مقابل اطلاع رسانی می گردد.

برای اطلاعات بیشتر درباره سامانه خدمات الکترونیک قضایی لینک را کلیک کنید.

 تایید دادنامه بدوی و رد تجدید نظرخواهی

زمانی که پرونده حقوقی یا کیفری در مراجع قضایی رسیدگی می شود، این رسیدگی صرفاً با صدور رأی به طور کلی به پایان نمی رسد و در اکثر موارد راه برای اعتراض شخصی که رأی علیه او صادر شده است، باز است. بنابراین در بسیاری از موارد امکان اعتراض، رسیدگی و صدور رأی در مراجع دیگر از جمله دادگاه تجدید نظر و دیوان عالی کشور نیز وجود دارد.

به دادگاهی که  دعوا و شکایت، ابتدا در آنجا مطرح می شود و مورد رسیدگی قرار می گیرد دادگاه بدوی (بدوی در واقع به معنای ابتدایی و آغازین است) می گویند و به رأی صادر شده توسط این دادگاه، رأی بدوی گفته می شود. رأی بدوی ممکن است غیرقابل اعتراض و یا قابل اعتراض باشد که در این صورت بیست روز از تاریخ روئیت رأی، طرفین حق تجدیدنظرخواهی دارند.

دادنامه نیز مانند هر رأی بدوی دیگر می تواند قابلیت اعتراض داشته یا نداشته باشد. به این صورت که در هر دادنامه ی صادر شده، طرفین می توانند  حق تجدید نظر خواهی خود درباره رأی بدوی را اسقاط کنند یا بلعکس. برای اینکه بدانید چه آرایی قابل تجدیدنظر نیستند به مقاله مربوط به آن با عنوان “آراء غیر قابل تجدید نظر در دعاوی حقوقی” در همین سایت مراجعه کنید.

اجرای دادنامه

پس از اینکه رأیِ صادر شده به صورت قابل تجدید نظرخواهی باشد و بعد از گذشت مراحل اعتراض، دادگاه تجدیدنظر، اعتراض را رد کند، رای قطعی را صادر می کند و شرح آن به این صورت است: مستند به قانون دادرسی کیفری (طبق آخرین اصلاحات این ماده) ضمن رد تجدید نظر خواهی، دادنامه تجدید نظر خواسته تائید می گردد و رأی قطعی است.

در این حالت خواهان برای اجرای حکم، به اجرای احکام دادگاه بدوی مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه مبنی بر رأی قطعی را درخواست می کند. زیرا رأی صادر شده خود به خود اجرا نمی شود و یکی از شروط اجرای آرا، قطعی شدن آن هاست. صدور اجراییه به عهده دادگاه نخستین می باشد، یعنی دادگاهی که دادخواست اولیه دعوا به آن تقدیم شده است.

قسمت های مختلف دادنامه

هر دادنامه از قسمت های مختلفی تشکیل شده است که وجود همه این اجزا در فرم مخصوص ضروری است. همانطور که تمامی اوراق قضایی اعم از برگه دادخواست، برگه اظهارنامه و … دارای اجزای شکلی معینی هستند، دادنامه نیز به همان صورت دارای چنین اجزایی است که عبارتند از:

شماره‌های قید شده جهت پیگیری پرونده

پیگیری پرونده از طریق این شماره ها صورت می پذیرد. شماره‌ی دادنامه، شماره‌ی پرونده و شماره‌ی بایگانیِ شعبه ازجمله شماره‌هایی هستند که در ابتدای دادنامه و قسمت بالای آن درج می‌شوند که در این میان، شماره‌ی بایگانی شعبه، برای پیگیری پرونده از اهمیت بیشتری برخوردار است.

مشخصات طرفین پرونده و وکلای آنان

اگر موضوع پرونده، حقوقی باشد، مشخصات طرفین درگیر در پرونده به عنوان خواهان و خوانده و اگر موضوع پرونده، کیفری باشد عنوان شاکی و مشتکی عنه (کسی که از او شکایت شده است) در دادنامه درج می‌شود. همچنین در صورت وجود وکیل درج مشخصات وی نیز الزامی است.

درج خواسته‌های خواهان

اگر دادنامه مربوط به موضوع حقوقی باشد، خواسته های خواهان در آن قید می شود. خواسته یعنی تمامی اموری که خواهان از دادگاه درخواست کرده  و قاضی مکلف است پس از رسیدگی به آنها تصمیم خود را در دادنامه اعلام کند. برای مثال: خواهان زوجه  است و از زوج طلب نفقه دارد و برای مطالبه وجه نفقه دادخواستی را تنظیم کرده است. مطالبه‌ی آن وجه و همچنین مطالبه‌ی خسارت‌های دادرسی ازجمله خواسته‌هایی است که در دادخواست و در قسمت مربوطه به خواسته ها نوشته می شود تا قاضی تصمیم خود را در خصوص آن اعلام کند.

گردش کار

گردش کار یکی از مهم‌ترین قسمت‌های هر دادنامه است. در این قسمت قاضی دلایلی که موجب صدور این دادنامه شده است را بیان می کند و همچنین تشریفات قانونی خاصی که انجام گرفته را بیان می دارد. برای نمونه متن دادنامه‌ها بدین نحو است: «خواهان به خواسته‌ی فوق به طرفیت … دادخواستی تنظیم کرده/شاکی شکایتی علیه … مطرح کرده و بر اساس این دادخواست/شکایت‌نامه و پس از انجام تشریفات قانونی با تعیین وقت مقرر و ابلاغ وقت به آنها، جلسات دادرسی تشکیل شده و سپس دادگاه با توجه به محتویات پرونده ختم دادرسی را اعلام و با استعانت از خداوند متعال به شرح آتی مبادرت به صدور رأی می‌کند.»

رای قاضی

رأی دادگاه مهم‌ترین قسمت هر دادنامه است. در این قسمت، قاضیِ صادرکننده‌ی رأی ابتدا به توضیح امور موضوعی پرداخته و سپس جهات حکمی را بیان می‌کند.

جهات حکمی و جهات موضوعی

جهات و امور حکمی یعنی حکمی که قانون در خصوص موضوعی که اتفاق افتاده، مقرر کرده است و منظور از امور موضوعی ماجرایی است که در گذشته در عالم واقع اتفاق افتاده مثلا «شخص الف در تاریخ ۹۶/۱۰/۱۰ سندی را امضا کرده که به موجب آن متعهد شده مبلغی را در ۹۶/۱۰/۱۵ به شخص ب بپردازد، یک امر موضوعی و «طبق قانون هرکس که دِین دارد باید دِین خود را ادا کند»، یک امر حکمی است.

قاضی پس از بیان امور موضوعی و جهات حکمی، از جمعِ میان جهات موضوعی و جهات حکمی، رأی اصلی را که معمولا یک سطر است اعلام می‌کند. پس از ذکر رأی اصلی، به قطعی یا غیرقطعی بودن (قابل اعتراض بودن) رأی نیز اشاره گردیده و در صورت قطعی نبودن، مدت زمان اعتراض به رای اعلام می گردد.

امضای مامور ابلاغ و امضای قاضی

امضای مأمور ابلاغ و همچنین نام قاضی صادرکننده‌ی رأی از مواردی است که در قسمت انتهایی دادنامه ذکر می‌شود. زمانی که دادنامه به طرفین دعوا ارسال می‌شود، در نسخه ارسالی امضای قاضی وجود ندارد و امضای قاضی تنها در دادنامه دست نویسی که بایگانی می‌شود وجود دارد

پس از ارجاع پرونده به شعبه دادگاه و عدم نیاز به تحقیق و یا اقدام دیگر دادگاه به شرح زیر عمل می کند:

1. چنانچه اتهامی متوجه متهم نبوده یا عمل انتسابی به وی جرم نباشد دادگاه اقدام به صدور رأی برائت و یا قرار منع تعقیب می نماید.
2. در غیر موارد فوق چنانچه اصحاب دعوا حاضر باشند و درخواست مهلت نکنند و یا دادگاه  این مهلت خواستن را موجه تشخیص ندهد و یا در خصوص حق الناس، مدعی، درخواست ترک محاکمه را ننماید با تشکیل جلسه رسمی مبادرت به رسیدگی و صدور رای می کند.
3. در صورت عدم حضور اصحاب دعوا یا درخواست مهلت برای تدارک دفاع یا تقدیم دادخواست ضرر و زیان، دادگاه ضمن تعیین جلسه رسیدگی مراتب را به اصحاب دعوا اعلام می نماید.